Đình Tảo Dương

Tảo Dương là nơi sản sinh ra nhiều danh sĩ, tiêu biểu có danh nho Nguyễn Doãn Địch đỗ thám hoa khoa thi Tân Sửu năm Hồng Đức thứ 12 (năm 1481), đời vua Lê Thánh Tông, làm quan đến chức Hữu thị lang. Nguyễn Doãn Địch có cháu nội là Nguyễn Thiến đỗ Trạng nguyên khoa Nhâm Thìn (1532) đời Mạc, hậu duệ là danh tướng Nguyễn Quyện và đại thi hào Nguyễn Du.

Đình Tảo Dương được xây dựng vào năm Quảng Hòa thứ 5 (năm 1545), đời vua Mạc Hiến Tông. Sau đình được tôn tạo, trở nên bề thế nhờ công đức cung tiến của bà Nguyễn Thị Nguyệt (còn gọi là bà chúa Thuận) - vợ của vua Mạc Mậu Hợp, con gái lão tướng Nguyễn Quyện.

Sở dĩ đình Tảo Dương còn được gọi là đình Sàn là bởi đình được làm theo lối nhà ngang có sàn hai bên hồi, tường xây lửng nửa trên dùng chấn song con tiện. Gỗ dựng đình được bà chúa Thuận chuyển từ Lạng Sơn về, nay vẫn còn nguyên hệ thống trụ gỗ có đường kính gần 1m.

Đình Tảo Dương có quy mô lớn, tọa lạc trên khu đất có diện tích gần 4.000m2. Từ nghi môn đi vào là cung thờ bà chúa Thuận sát với tường hồi đại bái đình. Đằng sau đại bái có tả - hữu vu chạy dài, tòa đại bái 5 gian kết nối với hậu cung theo hình chuôi vồ. Đình được dựng theo hình chữ Đinh, quay theo hướng tây nam, trước đình có bình phong đề 3 chữ: “Thụy khí lâm”, nghĩa là: "Đón linh khí tốt lành".

Các đầu bảy, đầu dư của đình được chạm khắc đầu rồng, hoa văn tinh xảo, mang đậm nét kiến trúc nghệ thuật thời Mạc. Trong đình có hai tấm bia hậu cổ bằng gỗ được ông Lê Quý Sáng khắc thảo và bức cửa võng 9 tầng sơn son thếp vàng chạm trổ hình rồng phượng.

Trong cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng 8-1945, đình Tảo Dương là nơi khởi nghĩa giành chính quyền và là nơi hội họp của cán bộ, bộ đội địa phương, dân quân du kích. Đây cũng là nơi Bác Hồ về thăm Hợp tác xã nông nghiệp Tảo Dương và chúc Tết nhân dân địa phương ngày 10-2-1967 (tức mùng 2 Tết Nguyên đán Đinh Mùi).

Với giá trị di sản to lớn, đình Tảo Dương được xếp hạng Di tích kiến trúc - nghệ thuật quốc gia năm 1982 và Di tích lịch sử quốc gia năm 1985.