Và khi thu đến

Đôi khi có những buổi chiều xuất hiện tới hai cầu vồng cùng một lúc, một cầu vồng hiện rõ và thấp hơn mà người quê tôi gọi là cầu vồng mẹ. Còn cầu vồng kia cao hơn nhưng mờ nhạt, cách cầu vồng mẹ một quãng khá xa, gọi là cầu vồng bố. Cầu vồng thường chỉ xuất hiện khi mùa thu đến, khi nắng mưa song hành, ánh chiều tà chênh chếch, bóng núi ngả về đông.

Tôi từng ao ước giá như trong năm tháng nào tiết trời cũng như giữa thu thì hay biết mấy. Trời không nóng quá, không lạnh quá, gió thổi nhè nhẹ làm tinh thần phấn chấn. Bà tôi bảo ai cũng muốn không khí của mùa thu nhưng tạo hóa đã khéo léo sắp xếp rồi. Phải có mùa xuân để cây cối đâm chồi nảy lộc, hoa lá đua nở, có mùa hè đến làm cành lá thêm xanh, quả mùa nhanh chín, thu se se lạnh để đuổi cái nóng đi về với núi rừng, còn đông đến để cây cối ngủ sau những tháng ngày oằn mình ra hoa kết trái dâng cho đời, cho người hưởng.

Vào thu, cá không còn năng cắn câu, ngày nóng mà đêm phải đắp chăn mỏng, người già bắt đầu tìm đến bếp lửa. Từ nhỏ tôi đã theo bà chăm sóc mảnh vườn, nhìn cây cối mà đoán định mùa. Đầu mùa thu những cây trám trong vườn bắt đầu đen dần từ đáy quả. Đợi khi trám chín đen bóng bà hái về thả vào trong nước ấm nóng để hạt tróc khỏi lớp thịt trám. Năm nào cũng thế khi cây trám nếp trong vườn chín bà cũng hái về làm xôi dâng cúng ông bà tổ tiên. Hương vị xôi trám đen của bà gợi nhớ mùa thu trong tôi dù ở bất cứ nơi đâu vẫn nhớ về.

Cùng với trám đã đen, cây hồng sau nhà cũng chín rộ. Những quả hồng vàng óng được hái về thả xuống cái chậu nước to ngâm trong vòng một tuần để ra thứ quả giòn ngọt. Mặc cho lớp bọt trắng xuất hiện trên mặt chậu cũng không thay nước ngâm quả, bởi đổ nước cũ bẩn thay nước mới tưởng như sạch nhưng lại làm hỏng mẻ quả đang ngâm. Bà tôi kể, ngâm quả hồng ngâm hai, ba ngày thay nước một lần khi ăn quả sẽ có vị chát, không ngọt đậm như hương vị vốn có của quả hồng được chăm bón đúng kỹ thuật.

Mùa thu, cái nắng ban ngày, giọt sương ban đêm làm cho lúa ngoài đồng nhanh chín, cây trám nếp, cây hồng ngâm cùng những chuối, bưởi, ổi... trong vườn dường như mỗi ngày mỗi khác mà chỉ có những người làm vườn lâu năm, dành nhiều thời gian cho cây trồng mới nhận ra điều đó mỗi ngày. Từng giây từng phút trái đất vẫn miệt mài quay theo đường đi đã định từ hàng tỷ năm trước. Trăng trên trời khuyết rồi lại tròn, tỏa ánh sáng đến muôn nơi. Cây cối ra hoa, kết trái, lá xanh dần ngả sang màu vàng rồi lại chờ mùa quả sau thay thế. Con người cũng theo năm tháng mà tóc xanh cũng chuyển thành bạc trắng. Quy luật cuộc đời ai cưỡng lại được, như con tàu thời gian rời sân ga và cứ thế lao đi mải miết. Nhìn cây cỏ dần thay lá tôi ngẫm đến vòng đời của cây, cuộc đời của con người, nghẹn ngào nhớ đến những mùa thu và nong xôi trám của bà năm nào.

Thu đã về, nắng đã vàng như mật rót, các thứ quả trong vườn xưa cũng đã chín đầy cành, chỉ có bà đã vĩnh viễn rời xa. Tôi sẽ hái những quả trám chín lúc lỉu trên cành về dạy các con thổi xôi trám dâng lên bà, như những ngày còn thơ bé bà đã dạy tôi thổi xôi trám dâng cúng tổ tiên...