Hội làng Phương Khê

Làng Phương Khê nằm cách trung tâm thành phố Hà Nội khoảng 60km. Đình làng thờ Thành hoàng, húy là Hồng Nương - một nữ tướng của Hai Bà Trưng. Công trình có quy mô vừa phải, mang phong cách kiến trúc thời Lê và được trùng tu lớn vào thời Nguyễn.

Hội làng được tổ chức ngày 11, 12 tháng Hai âm lịch hằng năm, quy tụ con cháu gần xa về thắp hương, bày tỏ lòng biết ơn đối với người có công khai ấp lập làng. Theo tục lệ xưa, từ ngày 15 tháng Giêng, các chức sắc trong làng đã họp bàn việc tổ chức lễ hội, thành lập ban tổ chức, phân công người dân 8 giáp cùng lo dọn dẹp vệ sinh khu vực di tích và đường làng ngõ xóm, các hội múa sư tử, hội trống, hội tế tập dượt để phục vụ lễ hội. Các hộ trong làng mua sắm lễ vật chuẩn bị vào hội. 

Sau khi bàn bạc xong, dân làng tiến hành lễ mộc dục. Lễ này do cụ từ đảm nhiệm việc bao sái các đồ thờ tự. Khăn dùng trong lễ là khăn màu đỏ. Nước dùng cho lễ mộc dục được lấy từ giữa dòng sông Hồng và đựng trong chóe sứ.

Trong ngày hội, lễ vật dâng cúng Thành hoàng làng do các lệnh trưởng của 8 giáp chuẩn bị. Khi dâng lễ vật lên Thành hoàng, người dâng lễ phải ăn mặc chỉnh tề. Các dòng họ, gia đình trong làng cũng sửa lễ Thành hoàng làng theo điều kiện của mình.

Người viết văn tế là người cao tuổi có học vấn, am hiểu phong tục tập quán cũng như lễ hội của làng, có chức sắc, được dân làng nể trọng, gia đình song toàn, con cái đề huề; đặc biệt, người viết văn phải kiêng kỵ theo phong tục của làng. Nội dung văn tế nêu lên công đức to lớn của Thành hoàng làng, cầu mong Thành hoàng phù hộ cho quốc thái dân an, dân khang vật thịnh, mùa màng bội thu. Văn viết xong được đặt tại gian giữa đình.

Chủ tế phải là người cao tuổi có địa vị trong làng, được dân làng kính trọng, gia đình song toàn, không có “bụi” (không có tang), thường là cụ già nhất trong làng. Trang phục của ông chủ tế gồm áo màu đỏ, mũ cánh chuồn, hia. Hai ông bồi tế mặc trang phục màu xanh, quần trắng, chân đi dép ký long. Trang phục của các đội sư tử, đội khiêng kiệu do làng quy định.

Trong suốt thời gian lễ hội có hai buổi tế vào ngày 11 và ngày 12 tháng Hai, kéo dài 3 giờ, qua 3 tuần tế. Bắt đầu là hành sơ hiến lễ, trong đó có đọc chúc, tiếp theo là hành á hiến lễ và sau cùng là hành trung hiến lễ. Trong khi tế có trống chiêng sáo trúc kèm theo múa sinh tiền và nhạc lưu thủy.

Sau 3 tuần lễ là đến phần rước kiệu. Đi đầu là đội múa sư tử, cờ quạt trống chiêng, tiếp theo là phường bát âm, hai hàng đô mang chấp kích, bát bửu, tiếp đến là đến kiệu bánh, kiệu rước, kiệu văn, kiệu ngự và các tuần phiên dẹp đường. Sau cùng là nhân dân mặc quần áo đẹp đi theo. Đặc biệt, những ai có “bụi” không được tham gia hội làng. Đoàn rước bắt đầu từ đình đi theo đường trục chính của làng đến chùa, xin nước đã được thanh lọc khi rước nước từ sông Hồng lên, rước về đình. Đội khiêng kiệu gồm 32 người, mỗi giáp cử 4 nam thanh niên chưa vợ, có chiều cao tương xứng, đầu chít khăn đỏ thêu vân màu xanh trắng. Bên cạnh phần lễ, phần hội diễn ra với các trò chơi dân gian như hát chèo, hát chầu văn, hát ả đào trước sân đình, đi thuyền bắt vịt, bịt mắt bắt dê, thổi cơm thi, chọi gà, cờ tướng, hát bội cùng nhiều trò chơi khác.

Ngoài ngày lễ hội chính hằng năm, làng còn tổ chức một số ngày lễ như ngày sinh, ngày hóa của đức Thành hoàng, Tết Trung thu. Ngoài ra, làng còn làm lễ thượng điền, hạ điền, khai hạ, tế cầu đinh xuân thu nhị kỳ, các ngày tuần tiết hằng tháng các cụ đều làm lễ ở đình...

Lễ hội làng Phương Khê có nét rất riêng. Rất khó phân biệt đâu là lớp văn hóa gắn với vị Thành hoàng làng, đâu là lớp văn hóa cổ xưa gắn với cư dân nông nghiệp lúa nước ẩn tàng trong các trò chơi, diễn xướng dân gian. Vượt ra ngoài phạm vi địa phương mình, lễ hội làng Phương Khê thu hút nhiều khách thập phương về chiêm bái, mọi người đều được sống trong một không gian thiêng liêng. Tín ngưỡng thờ thần của người Việt, ngoài mục đích nhằm cầu dân khang vật thịnh, thỏa mãn tâm linh thì còn có mục tiêu hướng con người đến những giá trị chân - thiện - mỹ, giúp con người thêm ý chí, nghị lực vượt qua những gian khó cũng như khuyên răn con người không làm điều ác mà thực hành điều thiện.

Trải bao thăng trầm lịch sử, hội làng Phương Khê hiện vẫn được người dân địa phương duy trì, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa Việt và bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của Thủ đô Hà Nội ngàn năm văn hiến. Đình Phương Khê đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia theo Quyết định số 3075/QĐ-BVHTTDL ngày 27-10-2020.