Những cây đa trong lòng người Hà Nội

Thu Hằng| 03/06/2020 06:25

(HNM) - Hà Nội ngày nay, làng thành phố, ruộng vườn, cây cối đôi khi cũng phải nhường cho ngõ, cho nhà, nhưng những gốc đa thì phần nhiều vẫn còn vẹn nguyên. Những cây đa ấy đã đi theo lịch sử thăng trầm của Thủ đô như một chứng nhân ghi nhận cho sự đổi thay, lớn mạnh của mảnh đất nghìn năm văn hiến.

Cây đa trước đình Cổ Vũ trên phố Hàng Gai (quận Hoàn Kiếm).

Từ những cây đa cổ thụ... 

Người Việt luôn coi cây đa là biểu tượng của sự trường tồn và sức sống dẻo dai. Cây đa cũng là biểu tượng cho nguồn cội trong lòng người xa xứ.

Thật thú vị, giữa phố phường Hà Nội chen chúc, chật hẹp vẫn còn những cây đa cổ thụ tỏa bóng. Cây đa không chỉ là chứng nhân lịch sử mà còn tạo nên một cảnh quan độc đáo, góp phần làm nên sự hấp dẫn của Hà Nội trong con mắt du khách bốn phương.

Trên con phố Hàng Gai nhộn nhịp có một cây đa cổ thụ trước đình Cổ Vũ. Nhìn gốc cây gân guốc có thể cảm nhận được “âm hưởng” của biết bao biến cố thời cuộc ở mảnh đất Hà thành. Theo nhà văn hóa Hữu Ngọc, năm nay đã 102 tuổi, ông sinh ra và lớn lên trên phố Hàng Gai. Thuở xưa, ông thường đi dọc ngõ nhỏ bên đình Cổ Vũ vào xem in sách chữ nho. Nhà văn hóa Hữu Ngọc không rõ cây đa cổ thụ này có tự bao giờ, chỉ biết tuổi thơ của ông đã gắn bó với cây như là một người bạn thân thiết.

Trong quá trình đô thị hóa, nhà cửa mọc lên, đường sá mở mang, nhưng cây đa vẫn đứng đó, bền bỉ, lặng lẽ, thâm trầm, ngắm phố phường tấp nập và ngắm những cảnh đời mưu sinh vội vã lướt qua. Sau bao ồn ã của cuộc sống, nhiều người muốn đến gốc đa, tìm chút tĩnh lặng ở đây. Gốc đa vì thế mà cũng như người bạn tâm tình, chở che và thân thuộc với nhiều người, nhiều thế hệ ở mảnh đất linh thiêng này. Và người dân ở phố Hàng Gai luôn xem cây đa bên mái đình cổ là nét đặc trưng thân thương của phố mình.

Giữa mái ngói rêu phong của ngôi đền Bà Kiệu, hình ảnh những chùm rễ đa buông mành đã góp phần làm nên phần hồn cốt sâu lắng - đặc biệt nhất của hồ Hoàn Kiếm trong trái tim mỗi người yêu Hà Nội. Theo sử sách, cây đa này có từ thế kỷ XVII, cùng thời gian xây dựng ngôi đền. Xưa, cây đa ôm trong lòng một cây gạo. Gốc gạo già quá, sau trận bão năm 1955 bị gãy mà chết nên giờ chỉ thấy vết hõm rỗng trong thân cây đa.

Một địa danh cũng rất thân quen với nhiều thế hệ người Hà Nội là “cây đa nhà bò” nằm trên phố Lò Đúc. Không rõ cây có tự bao giờ, nhưng cái tên "cây đa nhà bò” được các cụ cao niên ở khu vực này lý giải, do xung quanh vị trí cây đa ngày xưa là trang trại nuôi bò của thực dân Pháp. Thời tạm chiếm, một nhà hộ sinh được xây dựng, đến năm 1960 trở thành Nhà hộ sinh B - khu Hai Bà Trưng. Vì thế, cây đa này là nơi chôn rau cắt rốn của bao nhiêu thế hệ người con Hà Nội.

Cây đa trong khuôn viên Tòa soạn Báo Nhân Dân (phố Hàng Trống) từng được mệnh danh là “cây đa số 1 Đông Dương” với thân rộng khoảng 20m, cao hơn 30m, xòe rộng vững chãi. Theo các nhà lâm học thuộc Viện Điều tra, Quy hoạch rừng (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), cây đa đã hơn 300 tuổi. Hiện nay, ngay gần gốc đa có tấm biển đồng ghi nhớ trận chiến đấu oanh liệt đêm 24 rạng sáng 25-12-1946 của các chiến sĩ vệ quốc quân quyết tử bảo vệ Hà Nội.

... đến những cây đa Bác Hồ trồng

Bác Hồ trong Tết đầu tiên phát động phong trào “Tết trồng cây” (1960) đã trồng một cây đa ở Công viên Bảy Mẫu (nay là Công viên Thống Nhất). Từ đó “Tết trồng cây” đã trở thành truyền thống tốt đẹp của nhân dân Hà Nội và cả nước trong những ngày đón xuân. 

“Tết trồng cây” những năm sau đó, Người đã trồng thêm nhiều cây đa: Cây đa ở vườn hoa ven hồ đường Cổ Ngư (nay là đường Thanh Niên), cây đa trong rừng cây Thống Nhất ven Khu công nghiệp Đông Anh (huyện Đông Anh), cây đa trồng ở phường Phú Diễn (quận Bắc Từ Liêm)… Và cây đa cuối cùng Người trồng là cây đa ở đồi Đồng Váng (thôn Yên Bồ, xã Vật Lại, huyện Ba Vì) năm 1969.

Như vậy, kể từ năm Bác khởi xướng Tết trồng cây 1960 đến năm 1969, Bác đã 6 lần trực tiếp tham gia trồng cây. Điều rất đặc biệt là cả 6 lần Bác đều trồng cây đa mà không trồng loại cây nào khác. Tất cả các cây đa Bác Hồ trồng ngày nào nay đã xòe tán, tỏa bóng lá xanh như lời căn dặn các thế hệ sau chuyên cần nhân lên màu xanh cho đất nước.

Hầu hết những cây đa cổ thụ ở Hà Nội đều đã được vinh danh là Cây di sản Việt Nam, thể hiện sự trân trọng đối với công lao tạo dựng của các bậc tiền nhân, cũng như sự giữ gìn, chăm sóc của nhân dân đối với những “báu vật tâm linh” này.

Những cây đa huyền thoại đã trở thành linh hồn của Thủ đô cổ kính. Chính sự sống lâu bền của cây cùng những giá trị trao truyền ký ức qua nhiều thế hệ trong cuộc sống cộng đồng quanh gốc đa đã tạo nên những giá trị văn hóa. Chúng sẽ sống mãi như một phần ký ức đẹp của Hà Nội, đồng thời vun đắp tình yêu mảnh đất nghìn năm văn hiến cho thế hệ hôm nay và mai sau.

(0) Bình luận
Nổi bật
Đừng bỏ lỡ
Những cây đa trong lòng người Hà Nội