Ngôi đền thờ thần lửa duy nhất ở Hà Nội

Theo tài liệu ghi chép, đền Hỏa Thần được xây dựng từ năm Minh Mệnh thứ 19 (1838), khi đó thuộc thôn Yên Nội (tổng Tiền Túc), sau đổi thành tổng Thuận Mỹ (huyện Thọ Xương). Đầu thế kỷ thứ XIX, người dân đến đây buôn bán, họp chợ, hình thành phố, phường. Giai đoạn từ năm 1828 đến năm 1885, những ngôi nhà trên phố Hàng Điếu chủ yếu được lợp tranh, tre, nứa, lá nên thường xuyên xảy ra hỏa hoạn. Vì thế, người dân đã dựng đền Hỏa Thần để thờ thần Lửa, mong được che chở, bình an. Ngày nay, đền Hỏa Thần nằm ở số 30 phố Hàng Điếu (phường Cửa Đông, quận Hoàn Kiếm).

Ban đầu, đền chỉ được dựng sơ sài. Đến năm Thiệu Trị thứ nhất (1841), đền được xây lại với quy mô lớn hơn. Năm 1848, người ta xây thêm tòa phương đình và nhà tiền tế trên tổng diện tích khoảng 500m2. Ngày nay, khuôn viên đền đã bị thu hẹp khá nhiều. Ngôi đền được xây theo kiểu chữ “Công”, hiện còn giữ được những mảng chạm khắc hoa văn tiêu biểu theo phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.

Tiền tế là một nếp nhà ngang ba gian, xây gạch kiểu tường hồi bít đốc tay ngai. Bộ khung đỡ mái được làm bằng gỗ với bốn bộ vì kèo quá giang. Hai đầu tường hồi gắn hai tấm bia đá ghi lại ngày tháng xây dựng, trùng tu di tích. Trên cửa ra vào treo bức hoành phi đề ba chữ “Hỏa Thần từ” được làm năm 1864.

Đền Hỏa Thần là ngôi đền độc đáo, thờ Tam tòa Thánh mẫu cùng ngũ vị Tôn ông, Tam thế Phật và Hỏa thần. Theo người dân sinh sống trong khu vực, vị thần được thờ tại đền Hỏa Thần là Quang Hoa Mã Nguyên súy - người ban đầu có tính tình nóng nảy nhưng sau đắc đạo, trở thành môn đệ của Ngọc Hoàng Thượng đế, chuyên việc trừ hỏa tai. Hằng năm, lễ hội đền Hỏa Thần được tổ chức vào ngày 28 tháng Ba và 28 tháng Chín (âm lịch) - ngày sinh và ngày hóa của Hỏa Thần.

Đền Hỏa Thần đã được xếp hạng Di tích Kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia năm 1997.