Chênh vênh Vô Vi tự

Vết tạc khắc thời gian

Bước qua vòm cổng đề ba chữ Hán “Vô Vi tự”, con đường nhỏ với những bậc thang xếp bằng đá tảng đưa du khách đến tiền đường, nhà mẫu, rồi chính điện. Chỉ khoảng vài trăm bậc nhưng lối lên Vô Vi tự không quá dễ dàng, càng lên cao càng hẹp và dốc hơn.

Không giống những ngôi chùa quy mô hoành tráng thường thấy, Vô Vi tự rộng… hơn 10m², thiết kế không tuân theo quy luật thông thường hình chữ Đinh hay Nội công ngoại quốc..., mà chỉ khiêm tốn với một gian duy nhất, mái lợp ngói mũi hài cùng các cột, xà nhỏ bằng gỗ và đá đơn giản. Thật khó để tìm thấy ở đây các đầu dư, vì kèo, cốn... với những mảng chạm khắc cầu kỳ như thường thấy ở các đình, chùa khác. Trong chùa chỉ có ban Tam bảo với tượng Phật, thánh. Hai bên là hai vị Hộ pháp uy nghiêm.

Có lẽ vì nằm cheo leo trên đỉnh núi, mặt bằng nhỏ hẹp nên từ lối đi, cửa vào cho tới các pho tượng đều có kích thước nhỏ hơn thông thường, khiến người ta cảm nhận rõ sự khiêm nhường của ngôi chùa. Tương truyền, chùa Vô Vi được dựng năm 1515 bởi vị tướng Trần Văn Tăng, người xuất gia từ nhỏ. Sau khi chiến đấu dẹp thù trong giặc ngoài, ông lên núi Vô Vi dựng chùa ở ẩn.

Là người thấm nhuần tư tưởng đạo Lão, ông đặt tên chùa là Vô Vi với tinh thần được biểu hiện trong bài thơ “Trùng phỏng Vô Vi tự” do chính ông sáng tác và khắc trên đá. Trước đó, ông cũng đã sáng tác bài thơ “Đề chùa Vô Vi” với 4 câu thơ súc tích: “Vắt vẻo sườn non Trạo/ Lơ thơ mấy ngọn chùa/ Hỏi ai là chủ đó?/ Nào bán tớ xin mua!”. Trải qua nhiều thế kỷ, cho đến nay, những bài thơ được tạc khắc trên vách đá này đều còn nguyên vẹn như thách thức với thời gian và tạo nét duyên dáng, thơ mộng cho chùa Vô Vi.

Tinh thần đạo Lão với văn hóa Việt

Sát bên hông chùa là lối đi nhỏ chỉ vừa một người qua, dẫn tới lầu Nghênh Phong. Từ trên nhìn xuống, các lớp mái khéo léo xen kẽ nhau như sợi dây liên kết giữa chùa Vô Vi và lầu gác này bao thế kỷ qua. Đúng như tên gọi, lầu Nghênh Phong - nơi đón gió từ bốn phương tám hướng, là điểm dừng chân lý tưởng cho du khách sau đoạn đường dài chinh phục Tử Trầm Sơn. Xung quanh lầu, cây cối um tùm, mát mẻ. Thảng hoặc đâu đó, tiếng chim lảnh lót ngân nga trong không gian tĩnh mịch, khiến người ta cảm nhận rõ sự giao hòa giữa trời đất và lòng người.

Điểm đặc biệt của lầu Nghênh Phong là trên chóp mái có hình tượng âm dương Lạc Việt bên trong vòng bát quái. Hình tượng này được vẽ trên hai nửa viên gạch hồng ghép lại để từ điểm trung tâm này, các xà, cột, kèo theo đó tỏa xuống theo quy luật kiến trúc nghiêm khắc. Hình tượng âm dương Lạc Việt là niềm tự hào về bản sắc văn hóa của người Việt, một họa tiết nhỏ nhưng đủ sức khẳng định về tính dân tộc, sự độc lập của văn hóa Việt, không thể trộn lẫn với bất cứ nền văn hóa khác.

Từ lầu Nghênh Phong, muốn lên tới đỉnh cao nhất của ngọn núi Vô Vi, du khách phải leo khoảng hai chục bậc đá dựng đứng, chui qua kẽ đá hẹp để lên tới đỉnh. Bù lại cho sự vất vả ấy là cả một khung cảnh thiên nhiên khoáng đạt trải rộng. Xung quanh núi Vô Vi là khung cảnh làng quê yên bình. Giữa thinh không, tiếng chuông chùa bỗng ngân lên khiến lòng người trùng lại và ngẫm về triết lý “vô vi” mà vị đạo sĩ đã đặt tên cho ngôi chùa. Vô vi để hóa giải tất cả. Vô vi để tan vào hư không. Theo tinh thần của đạo Lão và Phật giáo, vô vi là sức mạnh mềm có thể hóa giải tất thảy... Đấy cũng là tinh thần cao nhất của người đạo sĩ đã khởi dựng ngôi chùa này.

Gìn giữ “báu vật”

Với những giá trị văn hóa, lịch sử, kiến trúc độc đáo, chùa Vô Vi là một “báu vật” trong hệ thống di sản văn hóa của Hà Nội. Điều đặc biệt là dù đã trải qua quá trình trùng tu, tôn tạo nhưng ngôi chùa vẫn giữ nguyên vẻ đẹp mộc mạc vốn có. Rất khó để phát hiện được những dấu tích trùng tu cũ - mới tại ngôi chùa này. Điều đó cho thấy công trình đã được hạn chế đến mức thấp nhất những tác động của con người lên di tích.

Kiến trúc sư Lê Thành Vinh, nguyên Viện trưởng Viện Bảo tồn di tích - người từng trực tiếp tham gia trùng tu chùa Vô Vi chia sẻ: “Điều quan trọng nhất khi trùng tu di tích là phải hiểu về di tích một cách cặn kẽ để từ đó có những giải pháp tu bổ, tôn tạo một cách hợp lý, hài hòa nhất”.

Bà Lê Thị Tưng, 74 tuổi, người trông coi chùa Vô Vi nhiều năm qua cho biết: “Từ năm 2000 trở về trước, rất ít người biết đến ngôi chùa này. Những năm gần đây, số lượng du khách đến tăng không đáng kể. Tôi mong địa phương, thành phố sẽ quan tâm hơn nữa để có các biện pháp bảo tồn song song với việc khai thác, phát triển du lịch nhằm thu hút du khách gần xa đến chùa Vô Vi, để ngày càng nhiều người biết đến vẻ đẹp độc đáo của ngôi chùa này...”.