Đình Phú Xá

Cụ nghè Nguyễn Kiều tên hiệu là Hạo Hiên, sinh trưởng tại làng Phú Xá (thuộc tổng Phú Gia, phủ Hoài Đức) nay là làng Phú Xá (phường Phú Thượng, quận Tây Hồ). Cụ Kiều quê gốc ở Nam Định, năm 20 tuổi đỗ Hương cống, năm 21 tuổi đỗ Đại khoa, tam giáp Tiến sĩ khoa Ất Mùi (1715) thời Lê Trung hưng, niên hiệu Vĩnh Thịnh và là một trong hai người trẻ tuổi nhất đỗ Đại khoa.

Mùa thu năm 1749, đình Phú Xá được khởi công xây dựng và hoàn thành vào mùa hạ năm 1750. Đình tọa lạc trên một gò cao ở đầu làng Phú Xá, theo thế “gối sơn đạp thủy” nên có tên là “Tụy Lạc đình” - ngôi đình hội tụ sự an lạc. Đến năm 1751, trước khi qua đời, cụ Kiều đã trồng cây gạo kỷ niệm ở phía bắc đình làng. Đây là đầu mối giao thông liên lạc của Trung ương Đảng thời kỳ năm 1941 - 1945. Cũng chính tại ngôi đình này, ngày 23-8-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từ Chiến khu Việt Bắc qua sông Hồng vào bến đò Phú Xá về tạm nghỉ tại đình. Bác đã ăn cơm tối cùng lực lượng tự vệ Phú Xá, sau đó lên làng Phú Gia tạm nghỉ tại nhà cụ An - một cơ sở cách mạng tin cậy.

Đầu năm 1959, do những thăng trầm lịch sử, đình Phú Xá bị phá bỏ hoàn toàn nhưng các cụ cao niên trong làng đã lưu giữ, bảo quản bài vị, đồ thờ tự của đình tại chùa Phúc Hoa. Tháng 12-2009, đình Phú Xá được phục dựng trên nền cũ với diện tích 500m2, gồm 5 gian tiền đường và 3 gian hậu cung. Ngày 1-10-2010, đình được khánh thành đúng dịp kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội.

Đình Phú Xá hiện nay gồm tòa đại đình và hậu cung. Tòa đại đình gồm 5 gian bằng gỗ, bộ khung gồm 4 bộ vì kèo (2 bộ vì kiểu thượng rường, 1 bộ vì kèo suốt, 1 bộ vì giá chiêng). Mái lợp ngói ta, góc mái là các đầu đao cong hình rồng. Phía trước là hệ thống cửa bức bàn bằng gỗ. Hậu cung gồm 3 gian nhà ngang làm kiểu đầu hồi bít đốc. Nền nhà lát gạch, bộ khung nhà làm đơn giản kiểu vì kèo quá giang, bào trơn đóng bén. Phía trước mặt là hệ thống cửa bức bàn gỗ, gian chính giữa ở vị trí trung tâm đặt long ngai, bài vị của Thành hoàng làng. Đặc biệt, đình Phú Xá hiện còn lưu giữ hệ thống di vật phong phú, đa dạng như: Chuông đồng, kiệu gỗ, cửa võng, hoành phi, câu đối cùng 11 đạo sắc phong (bản gốc) có niên đại Lê - Nguyễn.

Hằng năm, cứ vào ngày 10 tháng Hai âm lịch, dân làng Phú Xá lại tổ chức lễ hội truyền thống để tỏ lòng thành kính và cảm tạ các vị Thành hoàng làng đã phù hộ cho mưa thuận gió hòa, nhân dân có cuộc sống thanh bình, hạnh phúc.